علل رشد بنیاد گرائی مذهبی در جهان
یکی از مهمترین مشخصه های اوضاع کنونی، جهش هایی است که در جریان گلوبالیزاسیون انجام پذیرفته و با فرایند شتابنده انباشت سرمایه داری در دنیایی که نظام سرمایه داری ـ امپریالیستی بر آن تسلط دارد همراه است. این حرکت به تغییرات مهم و غالبا تکان دهنده و ناگهانی در زندگی شمار عظیمی از مردم انجامیده و غالبا مناسبات و رسم و رسوم سنتی را تضعیف می کند. در اینجا کانون توجه تاثیرات این حرکت برجهان سوم و نحوه کمکی است که به رشد فعلی بنیادگرایی مذهبی دراین مناطق کرده است. منظورازجهان سوم، کشورهای آفریقا، آمریکای لاتین و آسیا و خاورمیانه است.
درسراسرجهان سوم، هرسال میلیونها مردم از کشتزارهای خود رانده شده اند.آنان دراین کشتزارها زندگی می کردند و تحت شرایط به شدت ستمگرانه در تلاش معاش بودند. ولی حالا دیگر، حتی این کار را هم نمی توانند بکنند. پس به مناطق شهری پرتاب می شوند. بیشترشان در زاغه های بی امکانات که حلقه به حلقه قلب شهرها را محاصره کرده جای می گیرند. برای نخستین باردرطول تاریخ، اینک نیمی از جمعیت دنیا در مناطق شهری زندگی می کنند که این شامل زاغه های گسترده و در حال رشد نیز هست.
این مردم که ازشرایط سنتی خویش وازشکل های سنتی استثمار و ستم کنده شده اند، به زندگی شدیدا ناامن و بی ثباتی پرتاب می شوند. آنان به هیچ ترتیب نمی توانند دراستخوانبندی اقتصادی و اجتماعی و کارکرد جامعه به شکل "منسجم" ادغام شوند. در بسیاری از کشورهای جهان سوم، اکثریت مردم دراقتصاد "غیررسمی" مناطق شهری کار می کنند. مثلا به شکل انواع و اقسام دوره گرد و بساطی، یا درفعالیت های زیرزمینی وغیر قانونی.به درجات زیادی به علت همین وضعیت بسیاری ازمردم به بنیادگرایی مذهبی روی می آورند. این کوششی است تا در میانه همه این جابجایی ها و تلاطم ها، خود را به جایی بند کنند.
یک عامل دیگر هم دراین مساله دخیل است. تغییرات و جابجایی های عظیم و سریعی که در جهان سوم می بینیم همگی در چارچوب سلطه و استثمار توسط امپریالیستهای خارجی و همدستان آنها صورت می گیرد. منظورازاین همدستان، طبقات حاکمه "بومی" است که از نظر اقتصادی و سیاسی وابسته و تابع امپریالیسم هستند و خیلی ها آنها را به عنوان عوامل فاسد قدرتهای بیگانه و مبلغ "فرهنگ منحط غرب" می شناسند. این وضعیت، درکوتاه مدت می تواند نیروها ورهبران بنیادگرای مذهبی ای که علیه "فساد" و "انحطاط غربی" طبقات حاکمه بومی و امپریالیستهای حامی آنها حرف می زنند را تقویت کند. چارچوب مخالفتی که این نیروها ورهبران بنیادگرای مذهبی ابراز می کنند، بازگشت به روابط، رسوم، عقاید و ارزش های سنتی و تحمیل همه اینها به منتها درجه است. این روابط، رسوم، عقاید و ارزشها ریشه در گذشته دارند و شکل های شدید استثمار و ستم را تجسم می بخشند.
این جریان درمناطقی مانند خاورمیانه و نیز کشورهایی نظیراندونزی که اسلام دین مسلط است، به صورت رشد بنیادگرایی اسلامی به نمایش درمی آید. رشد بنیادگرایی دربیشترکشورهای آمریکای لاتین که مسیحیت، خاصه در شکل کاتولیسیسم دین مسلط است، با وضعیتی دیگر رقم می خورد. درآنجا شمار گسترده ای ازمردم خاصه تهیدستان به این احساس رسیده اند که کلیسای کاتولیک آنان را به بن بست کشانده است. پس به سوی شکل های گوناگون بنیادگرایی پروتستان مثلا "پنته کوستالیسم" کشیده می شوند که شکل هایی از تعصب گرایی مذهبی را با حرافی به نام تهیدستان و ستمدیدگان در هم آمیخته است. دربخشهایی ازآفریقا نیز بنیادگرایی مسیحی منجمله "پنته کوستالیسم" به ویژه درمیان توده های پرشمارزاغه نشین به یک پدیده در حال گسترش تبدیل شده است. درعین حال، بنیادگرایی اسلامی نیزدربخشهای دیگر آفریقا رشد کرده است. (١)
اما رشد بنیادگرایی مدیون تغییرات سیاسی بسیارمهم و نیز سیاستها و حرکات آگاهانه بخشی از امپریالیستها در صحنه سیاسی هم هست. همه این تغییرات و سیاستها و حرکات، تاثیرعمیقی براوضاع بسیاری از کشورهای جهان سوم منجمله درخاورمیانه داشته است. دراین میان، یک وجه کلیدی وجود دارد که نباید نادیده گرفته شود یا به آن کم بها داده شود. منظورتاثیرتحولات چین بعد از مرگ مائو تسه دون و دگرگونی کامل آن کشور از جامعه ای که در جاده سوسیالیسم پیشروی می کرد به کشوری است که سرمایه داری در آن احیا شد. با این دگرگونی، جهت گیری تبلیغ و حمایت از انقلاب در چین و سراسردنیا جای خود را به تلاش برای نشاندن چین در مقامی قدرتمندتر در چارچوب سیاستهای قدرت جهانی داد. چارچوبی که امپریالیسم بران مسلط است. این دگرگونی در کوتاه مدت، تاثیرمنفی عمیقی بر جای گذاشته است. به این معنی که احساس موجود در میان بسیاری ازستمدیدگان سراسردنیا نسبت به انقلاب سوسیالیستی به مثابه ارائه کننده راه رهایی از فلاکت تضعیف شده است. وهمزمان، زمینه بیشتری برای دیگران ومشخصا بنیادگرایان مذهبی ایجاد کرده که می کوشند مردم را پشت پرچمی بکشانند که به نحوی با قدرت ستمگرمسلط بر دنیا مخالفت می کند اما خود نماینده یک جهانبینی و برنامه ارتجاعی است.
این پدیده دراظهارات یکی از"متخصصان مساله تروریسم" در مورد برخی افراد که اخیرا متهم به اقدامات تروریستی در انگلستان شده اند بازتاب یافته است. او می گوید که اگر یک نسل قبل بود، این افراد مائوئیست می بودند.علیرغم این واقعیت که اهداف واستراتژی و تاکتیک های مائوئیستهای واقعی یعنی افرادی که ازایدئولوژی کمونیستی پیروی می کنند ازبیخ وبن متفاوت ازاهداف و استراتزی و تاکتیک های بنیادگرایان مذهبی است و کمونیستها دراصول، تروریسم را به مثابه یک روش و رفتار رد می کنند، اما دراظهارات آن "متخصص مساله تروریسم" یک نکته واقعی و مهم وجود دارد. یک نسل قبل، بسیاری ازهمین تیپ جوانان و کسانی دیگری که در حال حاضر به بنیادگرایان اسلامی و سایر ادیان تمایل یافته اند، درسمت قطب انقلابی وعمیقا متفاوت کمونیسم قرار می گرفتند. این پدیده براثر نابودی اتحاد شوروی و "اردوگاه سوسیالیستی" تحت سرکردگی اش بیشتر تقویت شده است. درواقع، اتحاد شوروی ازمیانه دهه ١٩٥٠ دیگریک کشور سوسیالیستی نبود، یعنی از زمانی که رویزیونیستها (کمونیست درحرف و سرمایه داردرعمل) مناصب قدرت را غصب و شروع به چرخاندن کشور در منطبق با اصول سرمایه داری کردند. البته این کار را در شکل سرمایه داری دولتی وهمچنان با لباس مبدل"سوسیالیستی" انجام دادند. اما با شروع دهه ١٩٩٠، رهبران اتحاد شوروی به شکل علنی شروع به کنارگذاشتن سوسیالیسم کردند و اتحاد شوروی منحل شد و روسیه و بقیه کشورهای که بخشی از"اردوگاه" شوروی بودند هرگونه ادعای "سوسیالیسم" را ترک گفتند.
کل این فرایند و تهاجم ایدئولوژیک بی وقفه ای که امپریالیستها و اردوی روشنفکران دنباله روی امپریالیسم در ارتباط با آن به راه انداخته اند، به نظریه شکست و مرگ کمونیسم انجامیده است. این نظریه به شکلی گسترده ترویج و تبلیغ شده و در حال حاضر، باعث بی اعتباری کمونیسم در میان بخشهای وسیعی از مردم منجمله دربین کسانی می شود که بی تابانه درجستجوی راهی برای مقابله با سلطه و ستم و تحقیر امپریالیستی هستند. (٢)
ولی این فقط کمونیسم نیست که امپریالیستها در جهت شکست و بی اعتبار کردنش فعالیت می کنند. آنها سایر نیروهای سکولار و حکومتهایی که به درجاتی با منافع و اهداف امپریالیستها مخالفت می ورزند یا به لحاظ عینی مانعی در برابر این منافع و اهداف محسوب می شوند را هم آماج قرار داده اند، خاصه در بخشهایی از دنیا که ازدید امپریالیسم حائزاهمیت استراتژیک است. برای نمونه، اگر به دهه ١٩٥٠ برگردیم، می بینیم که آمریکا معمارکودتایی شد که به سرنگونی حکومت ناسیونالیستی محمد مصدق درایران انجامید. زیرا سیاستهای آن حکومت ازدید آمریکا (و دردرجه بعد، انگلستان) تهدیدی برای کنترل نفت ایران و درسطحی گسترده تر، برای سلطه آمریکا برمنطقه به شمار می آمد. عواقب و تاثیرات این اقدام، چند دهه بعد از کودتا نیز ادامه یافته است. یکی از این تاثیرات، کمک به رشد بنیادگرایی اسلامی و به تبع آن برقراری جمهوری اسلامی درایران بوده است.اینمساله زمانی اتفاق افتاد که بنیادگرایان اسلامی بربسترخیزش توده ای مردم ایران در اواخر دهه ١٩٧٠ که به سرنگونی حکومت به شدت سرکوبگر شاه به قدرت رسیدند. حکومت شاه تحت الحمایه آمریکا بود و در واقع، بعد از خلع قدرت از مصدق،این حکومت توسط آمریکا پا بر جا ماند. (٣)
طی چند دهه اخیر، امپریالیستها در سایربخشهای خاورمیانه و هر جای دیگر، آگاهانه ترتیب شکست و قلع و قمع حتی اپوزیسیون سکولار ناسیونالیست را داده اند. آنها در مقاطعی، آگاهانه به رشد نیروهای بنیادگرای مذهبی یاری رسانده اند. فلسطین یک نمونه بارز این مساله است. نیروهای بنیادگرای اسلامی به واقع از کمک اسرائیل و امپریالیسم آمریکا که اسرائیل به مثابه پادگان مسلح اش عمل می کند، بهره مند شدند. با این هدف که جریان سکولارتر یعنی سازمان آزادیبخش فلسطین تضعیف شود. درافغانستان، خاصه در جریان اشغال آن کشور توسط شوروی در دهه ١٩٨٠، آمریکا ازمجاهدین بنیادگرای اسلامی حمایت کرد و سلاح در اختیارشان قرار داد زیرا تشخیص داد که این جریان ها متعصبانه علیه شوروی ها می جنگند. سایر نیروها یعنی نه فقط جریان های سکولارتر ناسیونالیست بلکه مائوئیستها هم با اشغال افغانستان توسط شوروی و حکومتهای دست نشانده ای که در افغانستان برسرکارآورد مخالفت کردند. اما واضح است که مشخصا مائوئیستها از پشتیبانی آمریکا برخوردار نبودند و بسیاری از آنان به دست بنیادگرایان "جهادی" اسلامی که از کمک و تسلیحات آمریکا بهره می بردند کشته شدند.
اگر به دهه ١٩٥٠ برگردیم، با پدیده جمال عبدالناصردرمصر روبرو می شویم که یک رهبرمحبوب ناسیونالیست بود و "ناصریسم" را می بینیم که شکلی از ناسیونالیسم عرب محسوب می شد. نفوذ ناصریسم به مرزهای مصر محدود نشد، بلکه بعد از به قدرت رسیدن ناصردرمصر گسترش فراوان یافت. در سال ١٩٥٦، زمانی که ناصربرای اعمال کنترل بیشتر برکانال سوئز دست به کار شد، و اسرائیل همراه با فرانسه و انگلستان علیه ناصر وارد عمل شدند، بحران درگرفت. در آن موقع، فرانسه و انگلستان هنوز به از دست دادن امپراتوریهای گسترده مستعمراتی شان خو نکرده بودند. جلوه ای از پیچیدگی مسائل را می شد در "بحران سوئز" دید، آنگاه که آمریکا به مخالفت با اسرائیل و فرانسه وانگلستان برخاست. انگیزه آمریکا پشتیبانی از ناسیونالیسم عرب یا مشخصا ناصر نبود. بلکه می خواست پای امپریالیستهای اروپایی که قبلا این بخش از دنیا را تحت استعمار خود داشتند بیشتر کوتاه کند. نگاهی گذرا به پیش زمینه این واقعه نشان می دهد که متعاقب جنگ جهانی اول و به دنبال شکست امپراتوری کهنه عثمانی که مرکزش ترکیه بود، فرانسه و انگلستان اساسا خاورمیانه را بین خود قسمت کردند. بخشی از این منطقه در حوزه نفوذ فرانسه قرار گرفت و اساسا مستعمره فرانسه شد و بخشی دیگربه کنترل بریتانیا در آمد. ولی بعد از جنگ جهانی دوم و شکست کامل ژاپن و آلمان و ایتالیا، آمریکا برای ایجاد یک نظم نوین در دنیا حرکت کرد. بخشی ازاین کار، تحمیل شکل جدیدی ازاستعمار (استعمارنوین) درجهان سوم بود. یعنی در مکان هایی که قبلا تحت استعمار به شیوه کهن قرار داشتند. آمریکا از طریق استعمار نوین، کنترل موثری براین کشورها و ساختارهای سیاسی و حیات اقتصادی آنها اعمال می کرد، حتی اگر این کشورها به استقلال رسمی دست یافته بودند. بخشی از اقدامات آمریکا، ایجاد اسرائیل بود. این کار با هدف تحقق کاملتر و تحمیل تهاجمی سلطه آمریکا برخاورمیانه انجام شد.
اما موضع ناصردرآنچه به "بحران سوئز" تبدیل شد و نیزسایر حرکات ناسیونالیستی اش به آنجا انجامید که شخص وی و "ناصریسم" خاصه در کشورهای عربی پیروان فراوانی پیدا کرد. در چنان اوضاعی، آمریکا در عین حال که علنا در پی سرنگونی ناصر نبود، برای تضعیف ناصریسم و به طورکلی نیروهای سکولارتر حرکت کرد. واضح است که این شامل تضعیف نیروهای کمونیست هم می شد.چرا که مجموعه این نیروها با امپریالیسم آمریکا مخالفت می کردند یا سد راهش بودند. به ویژه بعد ازجنگ ١٩٦٧ که به شکست کشورهای عربی وغصب بخشهای دیگری ازسرزمین فلسطینیان توسط اسرائیل انجامید، این کشوراز پشتیبانی محکم امپریالیسم آمریکا بهره مند شده، وبه مثابه نیرویی که به نیابت از سوی آمریکا عمل میکند به ایفای نقش پرداخته است. اشاره به این نکته لازم است که اراضی غصب شده در سال ١٩٦٧ که خارج از حیطه سرزمینی دولت اسرائیل قرار داشت، "اراضی اشغالی" نام گرفت. این در حالی است که خود دولت اسرائیل بر اراضی دزدیده شدن از فلسطینیان بنا شد.
شکست درمقابل اسرائیل در جنگ ١٩٦٧ به میزان زیادی به از دست رفتن جایگاه ونفوذ ناصر و ناصریسم (و رهبران و گرایش های مشابهی که بیشتر یا کمتر از او سکولار بودند) درمیان مردم خاورمیانه کمک کرد. به هنگام درگذشت ناصر در سال ١٩٧٠، او دیگر تا حد زیادی جذابیت خود را برای توده های عرب از دست داده بود.
اینجا نیزباردیگر می توانیم بعد دیگری از پیچیدگی مسائل را مشاهده کنیم. شکست های عملی و ناکامی قطعی ناصر، مشروعیت یا اعتبار آنچه ناصر به لحاظ ایدئولوژیک نماینده اش بود را نزد شمارفزاینده ای ازمردم تضعیف کرد. این واقعیتی است که "ناصریسم" و گرایش های ایدئولوژیک و سیاسی مشابه نماینده گسست همه جانبه از سلطه امپریالیسم و همه شکل های ستم و استثماری که برمردم وارد می شود نیستند و نمی توانند این مهم را عملی کنند. ولی این واقعیت باید از دل تحلیل علمی ازآنچه توسط چنین ایدئولوژی ها و برنامه هایی معرفی می شود، از اهداف آنها و آنچه که واقعا قادربه انجامش هستند بیرون کشیده شود. اگر درمقاطع معین یا حتی دریک دوره زمانی محدود، رهبرانی که چنین ایدئولوژی ها و برنامه هایی را تجسم می بخشند و برای تحققش تلاش می کنند با عقبگردها وشکست هایی روبرو شوند، اثبات عدم مشروعیت یا بی اعتباری ایدئولوژی و برنامه آنان نیست. شیوه عکس العمل توده های کشورهای عرب (و فراترازآن)به عقبگردها و شکست های ناصر و دیگرانی که کمابیش همان ایدئولوژی و برنامه را نمایندگی می کردند، در خود یک عنصر پراگماتیستی مشخص را حمل می کرد. یعنی این تصور که آنچه رایج می شود حتی اگر این رواج کوتاه مدت باشد،برحق وخوب است. و آنچه کنار زده می شود حتی اگراین مساله کوتاه مدت باشد، معیوب و ورشکسته است. البته این گرایش خودبخودی در میان توده های مردم توسط احکامی که امپریالیستها و سایر مرتجعین اعلام می کنند، تقویت شده است. روشن است که این مساله فقط شامل نیروهای سکولارنظیرناصر نبوده، بلکه بیش از آنها، دامن کمونیستها و کمونیسم را گرفته است. یعنی نیروها وایدئولوژِی و برنامه ای که بسیار ریشه ای تر در ضدیت با امپریالیسم و ارتجاع قرار دارند.
طی چند دهه گذشته، حداقل تا همین اواخر، آمریکا و اسرائیل در خاورمیانه و نقاط دیگر، درصف نیروهای مخالف خود به تضعیف نیروهای سکولار مشغول بودند. واگردر جاهایی خود عامدانه مشوق رشد نیروهای بنیادگرای اسلامی نبودند، حداقل به لحاظ عینی چنین نیروهایی را ترجیح می دادند. طی دوران "جنگ سرد" اکثرا چنین تحلیل می کردند که بنیادگرایان اسلامی خواهان دوری از اردوی شوروی هستند. یکی از عواملی که باعث می شد بنیادگرایان مذهبی را بر نیروهای سکولار بیشتر ترجیح دهند تشخیص ماهیت عمیقا محافظه کار و بدون شک ارتجاعی بنیادگرایی مذهبی بود. یعنی امپریالیستها (و اسرائیل) می دانستند که می توان به میزان مهمی ازهمین حربه استفاده کرد تا خود را در چشم مردم به عنوان نیرویی روشنگر و دمکرات و مدافع پیشرفت نمایاند.
یک نکته طنز در کل این تجربه اینست که ناصر و بقیه دولتمردان ناسیونالیست عرب نه فقط دست به سرکوب وحشیانه و جلادانه اپوزیسیون بنیادگرای اسلامی (نظیر اخوان المسلمین درمصر) زدند، بلکه با کمونیستها هم چنین رفتاری داشتند. اما در ده های اخیر وقایعی در سطح دنیا اتفاق افتاده که باعث شده در کوتاه مدت بنیادگرایان اسلامی نسبت به انقلابیان و کمونیستها توان بسیار بیشتری برای متشکل شدن داشته باشند و در زمینه نفوذ و سازماندهی رشد قابل توجهی را تجربه کنند. این وقایع شامل تحولات چین و اتحاد شوروی بود که قبلا بحثش را کردیم و تبلیغ گسترده این حکم که اتفاقات این دوکشور نشانه "شکست" کمونیسم است، همچنین به قدرت رسیدن بنیادگرایان اسلامی درایران به دنبال سقوط شاه در اواخر دهه ١٩٧٠، مقاومت در برابر اشغال افغانستان توسط شوروی که در اواخر دهه ١٩٨٠ روس ها را مجبور به خروج از آن کشور کرد و به میزان زیادی در سقوط اتحاد شوروی سهم داشت، وعقبگردها و شکستهای حاکمانی در خاورمیانه و مناطق دیگر که کمابیش مثل ناصر بودند (واین اواخر کسانی نظیرصدام حسین ).
یک نمونه دیگراز کل مسیری که از دهه ١٩٥٠ تا امروز طی شده و نکات فوق الذکر را به شکلی بسیار واضح و قوی به نمایش می گذارد، کشور اندونزی است. طی دهه های ١٩٥٠ و ١٩٦٠، اندونزی بعد ازاتحاد شوروی و چین، سومین حزب کمونیست دنیا از نظر تعداد اعضا و هواداران دارا بود. حزب کمونیست اندونزی در میان تهیدستان مناطق شهری (که وضع ناهنجار زاغه هایش در جاکارتا و نقاط دیگر زبانزد است) و نیز دربین دهقانان درروستاها و بخشهایی از روشنفکران وحتی بخشی ازقشربورژوا ناسیونالیست، پیروان گسترده ای داشت. متاسفانه، حزب کمونیست اندونزی یک خط بسیار التقاطی داشت. این خط، ملغمه ای از کمونیسم و رویزیونیسم بود. هم به دنبال دگرگونی انقلابی بود و هم می خواست در چارچوب ساختارهای مستقر حکومتی با استفاده از ابزار پارلمانی فعالیت کند.
در راس حکومت وقت، احمد سوکارنو نشسته بود که رهبری ناسیونالیست به حساب می آمد. من دستیابی به درکی روشن از تجربه اندونزی را مدیون سفری هستم که در دهه ١٩٧٠ به چین کردم. طی آن سفر، چند تن از اعضای حزب کمونیست چین از آن تجربه صحبت کردند و مشخصا برایمان تعریف کردند که معمولا با رفیق "آیدیت" (رهبروقت حزب کمونیست اندونزی دردوران سوکارنو) مبارزه داشتند. به او درمورد آخرو عاقبت یک پا در کمونیسم و انقلاب و یک پا در رفرمیسم و رویزیونیسم داشتن هشدار می دادند. ولی حزب کمونیست اندونزی برمسیرورفتار التقاطی ای که در پیش گرفته بود اصرار ورزید. در سال ١٩٦٥، آمریکا از طریق سازمان سیا و در همکاری با ارتش اندونزی و یک ژنرال عالیرتبه به نام سوهارتو و همدستانش دست به کودتایی خونین زد. صدها هزارتن ازکمونیستها وافراد دیگر قتل عام شدند. حزب کمونیست اندونزی به طور کامل نابود شد. همزمان، سوکارنو از قدرت کنار زده شد و سوهارتو به جایش نشست.
درجریان کودتا، رودخانه های اطراف جاکارتا به علت انباشته شدن ازاجساد قربانیان از حرکت بازایستاده بودند. مرتجعین بعد ازکشتن افراد بیشماری که واقعا کمونیست بودند یا به نادرست چنین برچسبی خورده بودند، اجسادشان را به رودخانه ها می انداختند. یک اتفاق دیگردرآن کودتای آمریکایی که برسر زبانها افتاد این بود که خیلی افراد دعواها و دشمنی های شخصی یا خانوادگی خود را بر متن این اوضاع پیش بردند. آنان طرف دعوای خود را متهم به کمونیست بودن کردند و به مقامات تحویل دادند. نتیجه این شد که تعداد زیادی از افراد غیر کمونیست هم کشتار شدند. زمانی که امپریالیستها و مرتجعین آن حمام خون را به راه انداختند، خیلی افراد هم تشویق وتحریک شدند که دست به انتقام جویی های خونین جنون آمیزبزنند. سازمان سیا علنا از این دم می زند که نه فقط آن کودتا را سازماندهی و هماهنگ کرد بلکه مشخصا هزاران کمونیست فعال را هدف قرار داد و در جریان آن قتل عام چند صد هزار نفری، خود را از شرشان خلاص کرد.
مشکل اساسی استراتژی حزب کمونیست اندونزی آن بود که ماهیت دولت و به طور مشخص، ماهیت ارتش عوض نشده بود.بخش بزرگی ازمجلس اندونزی را کمونیستها و ناسیونالیستها تشکیل می دادند اما دولت کماکان در دست طبقات ارتجاعی بود. زیرا کنترل آنان بردولت هیچگاه درهم شکسته نشد و دستگاه کهنه دولتی که آنها کنترلش را در دست داشتند هرگزمتلاشی و ساقط نشد. به همین دلیل بود که سوهارتو و بقیه نیروهای ارتجاعی درهمکاری با یکدیگر و تحت هدایت سازمان سیا توانستند باراین کودتای خونین را با آن همه عواقب وحشتناک، به مقصد برسانند.
درهمین ارتباط، خوبست ماجرای دیگری را از زبان اعضای حزب کمونیست چین که بسیار گویا و تاثیرگذار است برایتان نقل کنیم. آنان می گفتند که سوکارنو عصایی داشت که همیشه آن را با خود حمل می کرد. در یکی از دیدارها، مقامات چینی از او پرسیدند که: "چرا این عصا را به دست می گیری؟" سوکارنو جواب داد: "این عصا علامت قدرت دولتی است." رفقای چینی در جمعبندی از این ماجرا می گفتند که: "سوکارنو هنوز عصایش را دارد و به او اجازه دادند که آن را برای خود نگاه دارد، ولی دیگر از قدرت دولتی خبری نیست."
حزب کمونیست اندونزی به معنای واقعی و به طور کامل نابود شد.اعضای این حزب واقعا نابود شدند. فقط چند نفر از آنان باقی مانده که در کشورهای مختلف پراکنده اند. یعنی این حزب چنان ضربه نابود کننده ای خورد که هیچگاه نتوانست کمر راست کند. این قلع و قمع فقط یک مفهوم نفراتی و مادی نداشت بلکه به شکل یک شکست سیاسی و جهت گم کردگی و روحیه باختگی نیزبروزیافت. طی ده های بعد از کودتا براندونزی چه گذشته است؟ یکی از چشمگیرترین تحولات، رشد عظیم بنیادگرایی اسلامی در آن کشور است. آلترناتیو کمونیستی از صحنه محو شد. به جای آن، بنیادگرایی اسلامی خلائی که در نتیجه فقدان یک آلترناتیو واقعی دربرابرحاکمیت ستمگر چند ده ساله دار و دسته آمریکایی سوهارتو به وجود آمده بود را پرکرد. (٤) این جایگزینی به درجاتی نتیجه تشویق عامدانه امپریالیستها و سایر نیروهای مرتجع بود. درعین حال،سرعت رشد بنیادگرایی اسلامی به نابود شدن یک اپوزیسیون قدرتمند سکولار و حداقل در اسم کمونیست هم ربط داشت.
همه اتفاقاتی که دراندونزی یا مصرو فلسطین و سایرکشورهای خاورمیانه شاهدش بوده ایم، یک وجه سیاسی را بیان می کند که با عوامل اقتصادی و اجتماعی ای که پیشتر به آن اشاره کردیم درهم آمیخته است. منظور تحلیل رفتن وتضعیف نیروهای سکولارمنجمله نیروهای انقلابی و کمونیست واقعی، و تقویت بنیادگرایی اسلامی است (درست همانگونه که بنیادگرایی مسیحی در آمریکای لاتین و بخشهایی از آفریقا تقویت شده است.) ما با تحول، وضعیت بی ثبات و دگرگونی سریعی روبرو هستیم که از بالا تحمیل شده و ظاهرا سرچشمه ای نامعلوم دارد و یا از منابع و قدرتهای غریبه و خارجی نشات گرفته است.
این به وضوح یک پدیده بسیارمهم است. این بخش عمده ای ازواقعیت عینی است که در برابر مردم سراسر دنیا قرار گرفته است. مردمی که در پی دگرگونی اوضاع دریک مسیر مترقی هستند و به خصوص کسانی که برای تحقق یک دگرگونی ریشه ای تحت هدایت یک دیدگاه انقلابی و کمونیستی تلاش می کنند، باید با این واقعیت عینی مواجه شوند و تغییرش دهند. نادیده گرفتن این واقعیت عینی، کاری خطرناک است. حرکت در جهتی که حاکی ازنادیده گرفتن لجوجانه واقعیت است ما را از هدف دور می کند. آن چه دردرجه اول ضرورت دارد، پرداختن به واقعیت عینی و درک آن به طور جدی است. این امری ضروری وبدون شک حیاتی است که ازسطح این پدیده و شکل های بروز گوناگونش به عمق برویم تا قوای محرکه اساسی و هدایت کننده کل این واقعیت عینی را عمیقتر بفهمیم. یعنی تضادهای اساسی وشکل های بروز مشخص تضادهای اساسی و اصلی را در سطح دنیا و درون کشورها و مناطق خاص بشناسیم. چرا که بنیادگرایی مذهبی یک شکل بروزاین تضادهاست. برپایه این شناخت عمیقتر، جنبشی می تواندشکل بگیرد که توده های مردم را از بنیادگرایی مذهبی دور و به راهی جذب کند که واقعا می تواند دنیایی عمیقا متفاوت و بهتررا به وجود بیاورد.
گردن نگذاشتن به "تفرعن خودبینانه روشن بینان"
میان " افراد روشن بین " و باید بگویم که این شامل بخشی از کمونیستها هم می شود، گرایش معینی وجود دارد. آنان به درجاتی دچار رفتار متفرعنانه و خودبینانه نسبت به بنیادگرایی مذهبی و به طورکلی نسبت به دین می شوند. زیرا به نظر مسخره می رسد و درکش دشوار است که مردم در قرن بیست و یکم به دین بچسبند وبه شیوه ای متعصبانه و مستبدانه ازجزم ها وعقایدی هواداری کنند که به وضوح هیچ بنیانی در واقعیت ندارد. به سادگی می توان کل این پدیده و این واقعیت که دین از نظر توده های مردم مساله ای بسیار جدی است را نادیده انگاشت، از تشخیص آن باز ماند یا موفق به اتخاذ یک رفتار صحیح درارتباط با آن نشد. این نکته شامل بسیاری از بخشهای تحتانی پرولتاریا و سایر ستمدیدگان هم هست که در اعماق جامعه به سر می برند و می باید شالوده و ستون اصلی و نیروی محرکه ای برای انقلاب رهائیبخش واقعی باشند.
قصور در جدی گرفتن باورعمیقی که بسیاری از توده ها به دین منجمله به شکل های گوناگون بنیادگرایی مذهبی دارند، شکلی از تحقیر توده هاست. درست همانگونه که دنباله روی از این واقعیت و سر باز زدن از مبارزه با توده ها برای این که چنین باورهایی را کنار بگذارند نیزدر واقعیت، شکل بروز دیگری از تحقیر آنان است. سلطه دین برتوده های مردم، منجمله در میان ستمدیده ترین آنان، قید و بند بسیار مهمی است که بردست و پایشان بسته شده است. مانع بسیار مهمی در راه بسیج آنان است که نمی گذارد برای رهایی خود بجنگند و نجات بخش کل نوع بشر باشند. این را باید فهمید و علیه اش مبارزه کرد. حتی وقتی که می دانیم در هر مقطع معین از نبرد علیه بیعدالتی و ستم، متحد شدن به گسترده ترین شکل ممکن با مردمی که کماکان تحت سلطه باورهای دینی هستند حتی لازم و ممکن و حیاتی است.
رشد دین و بنیادگرایی مذهبی: تبارز غریبی از تضاد اساسی
یک تبارز عجیب وغریب دیگر از تضادهای دنیای امروز اینست که از یک سو فن آوری بسیار پیشرفته و فنون بس پیچیده را در زمینه های پزشکی و غیره شاهدیم که این شامل فن آوری اطلاعات هم می شود، وازسوی دیگر رشد عظیم پدیده ای را می بینیم که بگذارید آن را جهل سازمان یافته بنامیم. این پدیده درشکل دین ومشخصا بنیادگرایی مذهبی وجود دارد. این را هم بگویم که علیرغم این که کماکان بخشهای بزرگی ازمردم در بسیاری از نقاط دنیا و حتی تعداد زیادی ازاهالی کشورهایی که "به لحاظ فن آوری پیشرفته به حساب می آیند" به این فن آوری دسترسی ندارند، اما شمار فزاینده ای ازافراد به کاربراینترنت تبدیل می شوند و ازاین طریق به حجم عظیمی از اطلاعات دسترسی می یابند. این وضعیت نه فقط کاملا به چشم می آید بلکه به شکل تضادی عجیب و غریب جلوه می کند: یک طرف اینهمه فن آوری و شناخت را داریم و آن طرف هنوز با جهل گسترده و باور به خرافات تاریک اندیشانه و رجعت به این پدیده روبروییم.
پس به موازات این که ما عوامل اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ای که به این وضع پا داده اند و بالاتراز آنها یاد شد را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم، یک راه دیگرو حتی اساسی ترهم برای فهم آن وجود دارد. یعنی باید این وضع را به مثابه یک شکل بروز فوق العاده حاد از تضاد اساسی سرمایه داری در دنیای امروز بفهمیم: تضاد میان تولید به شدت اجتماعی شده و تملک خصوصی (سرمایه دارانه) آن چه که تولید می شود.
کل این فن آوری ازکجا می آید؟ بر چه اساسی تولید می شود؟ و مشخصا زمانی که از اشاعه اطلاعات و پایه کسب اطلاعات از جانب مردم صحبت می کنیم، مبنای این امر چیست؟ کل فن آوری موجود وازاین رهگذر، ثروتی که ایجاد شده است، توسط میلیون ها میلیون نفراز مردم ازطریق یک شبکه تولید و مبادله جهانی و به شکل های دستجمعی تولید شده است. اما همه اینها تحت فرمان گروهی نسبتا معدود از سرمایه داران صورت می گیرد که ثروت تولید شده را تصاحب می کنند، و شناخت تولید شده را نیز به تملک خود در می آورند. و همه اینها را به سوی اهداف خود جهت می دهند.
این وضع نمایشگرچیست؟ از یک سو، این ردیه ای است بر "تئوری نیروهای مولده" که می گوید هر چه فن آوری بیشتری داشته باشید، کمابیش در ارتباط مستقیم با آن فن آوری، روشن بینی بیشتری هم خواهید داشت. این ردیه ای است بر شکل "مارکسیستی" همان تئوری که می گوید هرچه تکامل فن آوری بیشترباشد، به سوسیالیسم یا کمونیسم نزدیکتر خواهیم بود. به گوشه و کناردنیا نگاه کنید. پس چرا چنین نیست؟ چون یک واقعیت بسیار اساسی وجود دارد: کل این فن آوری، کل این نیروهای مولده در چارچوب مناسبات تولیدی معینی قرار دارند و باید قرار داشته باشند. آنها فقط می توانند در آمیزش و ارتباط درونی با مجموعه غالب مناسبات تولیدی درهر مقطع زمانی معین تکامل یابند و مورد استفاده قرار گیرند. و به نوبه خود، در هر مقطع زمانی معین، طبقه و مناسبات اجتماعی معینی موجودند که خود تبارزی ازمناسبات تولیدی غالب هستند (یا درهر حال، درانطباق کلی با این مناسبات قرار دارند). و روبنایی از سیاستها، ایدئولوژی و فرهنگ وجود دارد که خصلت اساسی اش بازتاب و تقویت کننده کل آن مناسبات است. بنابراین به هیچ وجه اینطور نیست که نیروهای مولده منجمله کل فن آوری وشناخت، در یک خلاء اجتماعی به سرمی برند و به شکلی مجزا از مناسبات تولیدی ای که درونش تکامل یافته اند و به کار گرفته شده اند (و مجزا از مناسبات طبقاتی و اجتماعی و روبنای منطبق بر آن) توزیع می شوند و مورد استفاده قرار می گیرند. توزیع و استفاده از نیروهای مولده از طریق این یا آن مجموعه مناسبات تولیدی و اجتماعی و طبقاتی در انطباق با سنن، فرهنگ ها، شیوه های تفکر، نهادهای سیاسی و امثالهم صورت می گیرد و فقط می تواند چنین صورت گیرد.
رشد بنیادگرایی در میان شمار قابل توجهی از مردم از دسته بندی "طبقه متوسط" آمریکا تا حدی زیادی به عوامل دیگر مربوط است، منجمله: یک حس فزاینده اضطراب. این حس نتیجه اقتصاد و فرهنگی است که مصرف ظاهرا بی وقفه را بر پایه قرض و نسیه گرفتن در حال گسترش، تشویق می کند و ممکن می سازد. یک حس بی ثباتی و ناامنی دراقتصاد و به طور کلی در جامعه. احساس از دست دادن کنترل بر فرزندان در مواجهه با تغییرات تکنولوژیک (شبکه های تلویزیون کابلی و ماهواره ای، اینترنت وغیره). یک حس از دست دادن "جایگاه" وگروه هویتی در جامعه، و فرهنگی که باعث اتمیزه شدن می شود و فردگرایی افراطی را تبلیغ می کند.ولی درک این نکته اهمیت بسیار دارد که به ویژه دربین "طبقه متوسط" آمریکا، پدیده بنیادگرایی فزاینده محصول خصوصیت انگلی امپریالیسم نیزهست: یعنی این واقعیت که به طور مشخص امپریالیسم آمریکا نیروی مسلط بر دنیا است و از راه فوق استثمار توده های مردم درسراسر جهان سوم زندگی می کند و فقط می تواند از این راه ادامه حیات دهد. و این واقعیت که اهالی آمریکا خاصه "طبقه متوسط" درمیان خلقهای دنیا " بالاترین رتبه را در زنجیره غذایی " دارا هستند. توجه به این نکته اهمیت دارد که آنچه باعث می شود بنیادگرایی مذهبی است به طور مشخص در محلات حاشیه ای و خارج از محدوده آمریکا هوادارانی بیابد، احساس عمیقی است که در مورد نقش آمریکا به مثابه "ملت برگزیده خداوند" وجود دارد و این همراه است با بیان تهاجمی برتری جویی آمریکایی ونیزمناسبات و ارزش های سنتی که برتری نژاد سفید و مردسالاری را تجسم می بخشد.
توضیحات
١) به دلایل متعددی که در اینجا مورد اشاره قرار گرفته، طی ده های اخیربنیادگرایی مذهبی در میان بخشهایی از تهیدستان و ستمدیدگان و به حاشیه رانده شدگان آمریکا نیزتقویت شده است. یکی ازاین دلایل، استراتژی آگاهانه ای است که از سوی بخشهایی قدرتمندی از طبقه حاکمه آمریکا در پیش گرفته شده و هدفش تبلیغ بنیادگرایی مذهبی در بین توده های مردمی است که شرایط زندگی آنان، دگرگونی ریشه ای را با فریاد طلب می کند. هدف اینست که توده ها را با ایدئولوژی و برنامه سیاسی ای که این بنیادگرایی مذهبی تبارزفشرده آنست فریب دهند.
٢) علاوه برآنچه در شماری از نوشته ها و سخنرانی هایم درباره این موضوع بیان شده، در پروژه "بی پرده سوابق را بررسی کنیم" به تجزیه و تحلیل از جوانب مهم تجربه واقعی سوسیالیسم در اتحاد شوروی وچین پرداخته شده و به بهتان ها وتحریف هایی که در مورد آن تجارب مطرح شده، پاسخ داده شده است. برای دسترسی به این مطالب و کسب اطلاعات بیشتر در مورد این پروژه به این سایت مراجعه کنید: thisiscommunism.org
٣) یک منبع مهم برای دستیابی به اطلاعات و تجزیه و تحلیل وقایع ایران و نتایج آن، کتاب "همه مردان شاه: یک کودتای آمریکایی و ریشه های تروردر خاورمیانه" نوشته " استیفن کینزر" است که در سال ٢٠٠٣ منتشر شده است.
٤) رژیم سوهارتو علاوه برسرکوب وحشیانه مردم اندونزی، در"تیمور شرقی" نیز حکومت کشتار و ترور به راه انداخت و بخش بزرگی از اهالی آنجا را قتل عام کرد.این کار نیز به حمایت و همکاری کابینه های مختلف امپریالیسم امریکا منجمله در دوران بیل کلینتون انجام شد.
* این مقاله اثر باب آواکیان (تحلیل گر انقلابی نشريه رولوشن درآمريکا) میباشد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر